Kunnen dynamische transportkosten voor energie helpen bij de energietransitie?

augustus 30, 2021

door André Sliedregt

De elektriciteitskosten van Nederlandse kleinverbruikers bestaan naast belasting grofweg uit 2 componenten: een prijs per kWh voor de verbruikte energie en een prijs voor het gebruik van het netwerk dat die elektriciteit transporteert.

Facturen vermelden die transportkosten voor energie vaak per dag. Het gaat dus om een redelijk vast tarief waar de kleinverbruiker weinig invloed op heeft (behalve de eenmalige keuze voor een bepaalde zwaarte van zijn aansluiting).

Variabele kWh-prijzen

Met dynamische beprijzing ontstaan er steeds meer mogelijkheden om de prijs per verbruikt kWh per uur te bepalen en verrekenen. Enkele partijen in de kleinverbruikersmarkt doen dit al (bijvoorbeeld Mijn Domein Energie).

Misschien is het dan ook wel mogelijk en zelfs wenselijk om de transportkosten voor energie dynamisch en dus per uur te bepalen. Op die manier wordt de consument immers mee verantwoordelijk voor de spreiding van de piekbelasting van het elektriciteitsnet.

Piekbelasting bepaalt sterk de kosten voor een elektriciteitsnetwerk. De focus op duurzaamheid hoeft dus niet alleen te bestaan uit het gebruik van hernieuwbare energie, maar kan ook rekening houden met een spaarzaam en dus duurzaam gebruik van het daarvoor benodigde netwerk.

Mede door de sterke toename van hernieuwbare energie, zijn de tijdstippen waarop energie goedkoop is niet altijd gelijk aan de tijdstippen waarop het elektriciteitsnet het zwaarst belast wordt. Mogelijk kunnen we hier iets aan doen door de transportkosten voor energie te herbekijken.

Transportkosten voor energie in Europa

Om te leren van andere landen, kunnen we op Eurostat kijken hoe de verrekening van transportkosten voor energie in andere Europese landen gebeurt. Grofweg bestaat er voor huishoudens een tweedeling in de tarifering (Distribution System Operators Observatory, 2018). De kosten voor netinstandhouding en de transportkosten voor energie kunnen bepaald worden door:

  • een volumetarief op basis van verbruikte kWh,
  • een tarief gebaseerd op gecontracteerd vermogen of gemeten vermogen.

Roemenië en Nederland

Roemenië kent als enige land in Europa een tarief dat 100% gebaseerd is op het volumetarief. Nederland kent als enige land in Europa een tarief dat 100% gebaseerd is op het vermogen. In alle andere landen bestaan de transportkosten voor energie uit combinaties van deze 2 vormen.

Een volumetarief maakt besparing in kWh altijd interessant voor de klant. Maar als er niet op de piektijdstippen wordt bespaard, biedt dat voor het netwerk geen voordeel. Een gecontracteerd tarief zoals in Nederland moedigt ook niet aan tot gebruik buiten de piektijden. De totale transportkosten blijven immers gelijk, ongeacht het verbruiksmoment.

Tussenliggende varianten

Verder zien we veel tussenliggende varianten: bij een gemeten vermogen kan dit het maximale vermogen zijn dat in het hele jaar bij de klant is gemeten, maar met slimme meters kan het ook per maand. Zo betrek je seizoensinvloed in de transportkosten voor energie.

In een beperkt aantal landen zien we een verschillend transporttarief voor zomer/winter, dag/nacht en/of week/weekend. Gebruikers kunnen zo hun kosten beïnvloeden door zich naast de verbruikskosten te richten op de goedkoopste momenten.

Ook andere factoren worden meegenomen in de tarifering, bijvoorbeeld de load factor. Dat is de verhouding tussen het jaarlijks verbruik en het jaarlijks maximaal mogelijke verbruik (dus een verbruik van 8.760 uur op het volle vermogen van de aansluiting). Een relatief laag verbruik bij een hoge aansluitwaarde, betekent vaak een grillig verbruik met hoge (mogelijk netverstorende) pieken. De klant had immers toegekund met een veel kleinere aansluitwaarde, wanneer er sprake is van een regelmatig verbruik.

Transportkosten voor teruglevering van energie

Daarnaast zien we in Europa de introductie van een transportcomponent voor teruglevering. Veel gelijktijdige invoeding van zonnestroom vraagt namelijk veel van de netwerkcapaciteit. Met een tariferingscomponent voor teruglevering wordt dat enigszins stuurbaar.

Een vaste tariefcomponent per aansluiting voor de administratieve afwikkeling komt ook vaak voor. Het gemiddelde aantal verbruikers van een netbeheerder bepaalt daarbij vaak de hoogte. In Nederland is er sprake van een handvol grote netbeheerders, maar in landen met vele tientallen netbeheerders wordt er minder efficiënt gewerkt en telt de administratieve kostencomponent vaak wat zwaarder mee.

Kosten in het transporttarief

Natuurlijk zijn de in het transporttarief door te belasten kosten per netbeheerder niet in elk land op dezelfde manier opgebouwd. De kosten hangen onder andere sterk samen met de bevolkingsdichtheid en de gemiddelde lengte van het netwerk per inwoner. Grote landen kunnen door sterke verstedelijking trouwens lokaal een hoge bevolkingsdichtheid kennen, maar toch een groot netwerk nodig hebben.

Netten en netbeheerders kun je dus niet zomaar met elkaar vergelijken, ook al omdat de bevoegdheden per land sterk verschillen. In landen waar de netbeheerder bijvoorbeeld de bevoegdheid tot afschakeling heeft, kan overbelasting makkelijk worden vermeden en is een kleinere netcapaciteit toereikend.

‘Toereikend’ is hier natuurlijk subjectief, want dit heeft wel consequenties voor de continuïteit van levering. Kortom, de kosten voor het netwerk kunnen volgens vele verdeelsleutels worden verrekend. Met dynamische beprijzing wordt de beïnvloedbare factor ‘tijdstip’ hieraan toegevoegd als verdeelsleutel.

Zijn dynamische transportkosten voor energie de oplossing?

Aangezien ‘prijs’ één van de sturingsmechanismes is voor beïnvloeding, draagt een dynamische beprijzing van de transporttarieven bij aan een gelijkmatigere belasting van het elektriciteitsnet. Maar we moeten ons wel afvragen of we dit ook direct willen doorvoeren. Je kunt namelijk een paar kanttekeningen maken:

Hernieuwbare energie niet tegenwerken

Nu we de stap gezet hebben richting meer hernieuwbare energie, mogen de prijsprikkels voor transport die introductie niet tegenwerken. Wanneer we bijvoorbeeld het gebruik ontmoedigen door een hoog transporttarief op momenten dat er ineens veel hernieuwbare energie beschikbaar is, zal veel dure opslag moeten plaatsvinden.

Linksom of rechtsom wordt die uiteindelijk ook betaald door de gebruiker. Bij een uurbeprijzing voor het transport van energie, moeten we met dit aspect rekening houden.

Piekbelasting verschilt per regio

Momenten van piekbelasting kunnen per regio verschillen. Daarop inspelen met prijsstructuren per regio brengt echter politieke discussies met zich mee. Is het maatschappelijk wel gewenst dat een consument in een gebied met een zwaar belast netwerk daar meer financieel nadeel van ondervindt?

Experimenten in Europa hebben laten zien dat een regionale energietarifering (regio-opslag) effectiever en eenvoudiger is. De tijdstippen waarop het hele land het elektriciteitsnet zwaar belast, zouden wel als uitgangpunt kunnen dienen voor een landelijke uurbeprijzing, maar kunnen dus leiden tot een suboptimaal resultaat per regio.

Beperkte impact voor kleinverbruikers

De financiële impact voor kleinverbruikers is beperkt en hangt sterk af van de verhouding tussen de kosten voor verbruik en de kosten voor transport. In Nederland wordt elk verbruikt kWh belast met energiebelasting en opslag duurzame energie, waardoor van de totale kosten voor kleinverbruikers slechts 21% uit transport- en netbeheerkosten bestaat.

Als bewuste kleinverbruikers bij uurbeprijzing hun transportkosten voor energie met 10% kunnen verlagen, heeft dit dus slechts een impact van 2% op hun totale rekening.

Slimme technologie helpt verbruikers

Consumenten beschouwen elektriciteit als basisbehoefte en weinigen zullen hun gedrag enorm veranderen als de transportkosten voor energie wijzigen. Maar met smart technologie kan die verbruiksverandering zonder veel verlies van comfort plaatsvinden. Het inzetten van zulke technologie brengt een keuze voor uurbeprijzing van transport dus wel een stap dichterbij.

Nu de vraag naar elektriciteit voor elektrische voertuigen en verwarming fors toeneemt, wordt de noodzaak van een effectieve sturing van gebruiksmomenten groter. Dynamische transportkosten voor energie zijn maar één van de mogelijkheden om de infrastructuur betaalbaar en de netverzwaring beperkt te houden. Een slimmer gebruik door een goede data-uitwisseling, remote aansturing van (zware) apparatuur of lokale opslag draagt hier ook aan bij.

Conclusie

Hoewel rekeningrijden en spitstarieven hete hangijzers zijn in de politiek, begint het besef wel te komen dat je op een wegennet vol met files uiteindelijk duurder af bent. Alle maatregelen die spreiding in de tijd bevorderen, zijn daarom welkom.

In het transport van elektriciteit is dat niet anders. In de duurzame energietransitie wordt het uiterste gevergd van het huidige elektriciteitsnet. Als we een dure uitbreiding kunnen vermijden, bijvoorbeeld door tijdsgestuurde transport-tarifering, draagt dat bij aan de haalbaarheid van de energietransitie.

Laten we in Nederland dus innovatief en ondernemend zijn en serieus kijken naar dynamische beprijzing van de transportkosten voor energie, om zo het net slimmer te benutten. Technisch kan het al, dus waarom zouden we kwartierwaarden van de smart meter niet ook (deels) kunnen gebruiken om de kosten van het transport per uur te bepalen?

Iedereen zal profiteren van een efficiënter gebruik van het elektriciteitsnet. Dat is dus letterlijk power to the people! Laten we met bestrijden, vermijden én verleiden Nederland zo het slimst benutte power grid van Europa geven.

Meer weten?

Bij Het ConsultancyHuis combineren we onze kennis van en ervaring in de energiesector met kennis van IT. Met slimme technieken en data-oplossingen dragen we bij aan de realisatie van de energietransitie. Heb je nog vragen over dit onderwerp? Aarzel dan niet om ons te contacteren. We helpen je graag verder.

Samenwerken?

Een verandertraject, een nieuw IT-systeem of een andere uitdaging? Ontdek hier hoe we jouw organisatie kunnen helpen.

Werken bij ons?​

Zoek je een nieuwe uitdaging? Ontdek de voordelen van Het ConsultancyHuis voor jou als consultant.